Activistische rechters (Davies en Tinnevelt 2022)

De laatste jaren klinkt er in Nederland vaker en luider dan voorheen de kritiek dat de rechter op de stoel van de wetgever zit. Rechters zouden activistisch zijn en politieke uitspraken doen. In dit boekhoofdstuk onderzoeken Davies en Tinnevelt wat hiermee precies wordt bedoeld.

De rol van de rechter: terughoudend of voortvarend?

De laatste jaren wordt er in Nederland vaker en luider dan voorheen publiekelijk twijfel geuit over de legitimiteit, juistheid en onpartijdigheid van rechterlijk optreden. De aard van deze kritiek op rechtspraak en rechter is divers en valt niet eenvoudig onder één noemer te brengen. Toch lijkt één punt de boventoon te voeren: de rechter gaat op de stoel van de wetgever zitten. Rechters zouden activistisch zijn en politieke uitspraken doen. De discussie over ‘politieke’ of ‘activistische’ rechters roept vragen op over hoe rechters zich dienen op te stellen inzake politiek gevoelige kwesties. Vaak wordt verondersteld dat rechters er goed aan doen om in zulke kwesties een ‘passieve’ of ‘terughoudende’ houding aan te nemen. De passieve of terughoudende rechter toetst marginaal en past de wet neutraal en vooral ‘willoos’ toe. Op deze manier wordt de juiste balans tussen rechterlijke en wetgevende macht nagestreefd. Klopt deze veronderstelling echter wel? Als niet-democratisch verkozen macht heeft de rechter een bijzondere positie in de democratische rechtsstaat. Maar hoe ziet deze positie eruit wanneer zaken voor de rechter komen die vragen om een oordeel over beleid dat wordt gevoerd door democratisch verkozen politici? Vragen politiek beladen zaken niet altijd om een politiek beladen vonnis? Moet intensieve toetsing altijd wijken voor marginale toetsing? Deze vragen staan in dit hoofdstuk centraal.

L.M.J. Davies & R.B.J. Tinnevelt, ‘De rol van de rechter: terughoudend of voortvarend’ in: R.J.B. Schutgens e.a. (red), Toetsingsintensiteit. Een vergelijkende studie naar het variëren van de toetsingsintensiteit door de rechter, Wolters Kluwer 2022.