Opiniestuk
Opinie: ‘Door te blijven suggereren dat rechters ‘de wil van het volk’ dwarsbomen, spelen politici met vuur’
Na een doxingaanval op een rechter uitte de Amsterdamse togadriehoek vorige week in De Telegraaf zijn zorgen over de rechtsstaat. Promovenda Laura Davies stelt dat rechters steeds vaker de schuld krijgen van falend politiek beleid – en niet zonder gevolgen.
Laura Davies4 maart 2025, 20:00
Twee weken geleden werd een
rechter bedreigd. Persoonlijke gegevens van hem en zijn gezin werden online gedeeld, nadat hij een inreisverbod had afgewezen dat ministers Marjolein Faber (Asiel en Migratie, PVV) en David van Weel (Justitie, VVD) wilden instellen voor drie islamitische sprekers. Daardoor konden ze toch spreken op de Ramadan Expo in Utrecht.
De rechter oordeelde dat het verbod onvoldoende juridische grond had en gebrekkig was gemotiveerd. Bovendien was het oordeel van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid dat de sprekers geen extremistisch gevaar vormden, in de wind geslagen.
In een rechtsstaat hoort zo’n verbod dan te stranden. Maar in plaats van dit te accepteren, reageerden politici verontwaardigd. Minister Faber sprak van ‘een zwarte dag voor Nederland’. Wilders noemde de rechter ‘wereldvreemd’ en beschuldigde hem van politieke vooringenomenheid.
Deze retoriek past in een bredere en zorgwekkende trend. Steeds vaker voeren politici opportunistisch beleid dat in strijd is met Nederlandse wetgeving of internationale verdragen. Wanneer dit bij de rechter terechtkomt en hij dit beleid toetst aan de wet, verwijten diezelfde politici de rechter ‘activisme’ en betichten zij hem ervan ‘op de stoel van de wetgever’ te zitten. Ondertussen blijft de echte oorzaak onderbelicht: een wetgever die zijn werk niet doet of beleid maakt dat juridisch niet houdbaar is.
Zondebok voor falend beleid
De bedreiging was voor de Amsterdamse togadriehoek – de hoofdofficier van justitie, president van de rechtbank en deken van de orde van advocaten – de zoveelste reden om in pen te klimmen. Zoals terecht werd opgemerkt door Paroolcolumnist Paul Vugts kozen zij met zorg De Telegraaf als podium voor hun hartenkreet. Terwijl in Amerika de persvrijheid steeds verder wordt beknot en Jeff Bezos schaamteloos de opiniepagina’s van The Washington Post gaat zuiveren van ‘afwijkende meningen’, spreken de hoogste Amsterdamse juristen zich uit in een krant waar juist zij vaak onder vuur liggen.
Rechters houden zich van nature afzijdig van het publieke debat om hun onafhankelijkheid te bewaken. Áls zij een noodkreet uiten, moeten we luisteren.
De togadriehoek waarschuwde dat de balans tussen de wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht verstoord is. Terwijl de verschillende staatsmachten elkaar in evenwicht moeten houden, wordt de rechter steeds vaker afgeschilderd als zondebok voor falend beleid. Dit getuigt van een zorgwekkende rechtsstatelijke desinteresse van veel hedendaagse politici.
Verweerschrift van één A4’tje
Zo kregen rechters na de stikstofuitspraken er de schuld van dat Nederland ‘op slot’ zat en niet de opeenvolgende kabinetten die jarenlang hebben nagelaten om structurele maatregelen te nemen en daarmee de stikstofproblematiek adequaat aan te pakken. En begin deze maand probeerde minister Faber de subsidie voor Vluchtelingenwerk Nederland stop te zetten. Ze weigerde haar beweegredenen hiervoor toe te lichten in de Kamer en in de rechtbank hadden haar advocaten een verweerschrift van slechts één A4’tje meegenomen. Zoals te verwachten, maakte de rechter hier korte metten mee.
De minimale inspanning om dergelijk beleid juridisch te onderbouwen en goed te motiveren, suggereert dat het niet primair is bedoeld om dringende problemen op te lossen maar om opportunistisch electoraal gewin te behalen. Dat het beleid vervolgens strandt bij de rechter, dient als waardevolle munitie om diezelfde rechter politieke vooringenomenheid of partijdigheid te verwijten. Dit levert hoe dan ook winst op: de boosheid richt zich dan immers niet op de kabinetten die dit probleem hebben laten ontstaan, maar op de rechter die de wet toepast.
Maar dergelijke politiek is niet zonder gevolgen. Rechters zijn niet democratisch verkozen en juist daarom voor een groot deel van hun gezag afhankelijk van het vertrouwen dat burgers en politici in hen stellen. Als politici hun eigen falen toedekken door rechters af te schilderen als politieke tegenstanders ondermijnen zij dat vertrouwen.
Bij tegenslag naar de rechter wijzen
Dit is des te gevaarlijker wanneer de rechter moet oordelen over de juridische (on)houdbaarheid van beleid dat grote groepen burgers raakt. Denk aan boeren die niet meer mogen uitbreiden, huizen die niet kunnen worden gebouwd of asielzoekers die geen opvangplek krijgen. Als politici keer op keer suggereren dat de rechter ‘de wil van het volk’ dwarsboomt, maakt dit hem kwetsbaar en zal vroeg of laat de legitimiteit van de rechter onherstelbaar worden beschadigd.
In plaats van de rechter te verwijten ‘op de stoel van de wetgever’ te zitten, zou de politiek juist haar eigen zetel effectiever moeten benutten. Als wetten rammelen en juridische geitenpaadjes worden gezocht die vervolgens juridisch onhoudbaar blijken, ligt de oplossing in beter wetgevingswerk en zorgvuldiger beleid. Een stevige democratische rechtsstaat vereist politici die verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen keuzes, niet leiders die bij tegenslag naar de rechter wijzen. Want wie de rechter als vijand bestempelt, speelt met vuur: zonder een onafhankelijke rechterlijke macht is de rechtsstaat niets waard.