Smart contracts vangen rechtvaardigheid in nullen en enen, maar kan dat wel?
Het klinkt futuristisch, maar bij sommige Amerikaanse autoverhuurbedrijven zijn smart contracts aan de orde van de dag. Voordat je daar een auto kunt huren, sluit je eerst een digitale overeenkomst af. Als je stopt met betalen, herkent het slimme contract dat meteen. Het contract speelt die informatie door aan het autoslot, dat al net zo slim is, en prompt gaat je auto niet meer open.
Slimme contracten zijn niets meer dan nullen en enen, leggen André Janssen en Laura Davies uit in het Grotiusgebouw. ‘Het zijn computercodes die werken volgens een als-dan-systeem,’ zegt Janssen, hoogleraar Burgerlijk Recht. ‘Als je niet meer betaalt, dan gaat de auto op slot.’ Aanbieders zetten zulke overeenkomsten op de blockchain, een digitale, gedeelde database. Iemand anders toetst een code in, betaalt met cryptomunten, en vervolgens voert het slimme contract zichzelf uit.
Zelfuitvoerend
Dat is volgens Janssen het grote voordeel: je hebt geen derde partij meer nodig, want slimme contracten zijn zelfuitvoerend. Dat aspect spreekt promovendus Davies ook aan. ‘Het kan heel empowering werken. Je haalt veel tussenpersonen eruit – een bank, een notaris, de Kamer van Koophandel. Normaal ben je als consument afhankelijk van die tussenpersonen, die een soort van monopolie hebben op hun expertise. Slimme contracten kunnen je als consument veel geld en gedoe schelen.’
Maar hoe moet je een contract lezen dat aan de blockchain hangt en uit nullen en enen bestaat? ‘Daarom is er vaak ook een overeenkomst op papier,’ legt Janssen uit. ‘We weten gewoon nog niet goed hoe we met slimme contracten moeten omgaan. Zelfs grote advocatenkantoren zeggen: voor de zekerheid doen we er ook een papieren overeenkomst bij waarin staat dat we het slimme contract gaan afsluiten.’
‘De digitalisering van het recht is onomkeerbaar, dat kan niet anders’
Een digitaal én een papieren contract, dus. Dubbel werk, maar voor bedrijven kunnen de voordelen opwegen tegen de nadelen. ‘Als je bij wanbetaling meteen kunt ingrijpen,’ zegt Janssen, ‘dan heeft dat een groot economisch voordeel. Stel ik heb een bedrijf dat 20.000 appartementen verhuurt, dan zou ik dat wel leuk vinden. Je hebt geen gedoe meer als huurders niet betalen – je zet ze gewoon eruit. Als bedrijf zeg ik dan: dat is wel sexy’.
Maken slimme contracten bedrijven dan steeds machtiger en individuen steeds zwakker? Niet noodzakelijk, vindt Janssen. Slimme contracten kunnen ook in het voordeel van de consument uitwerken. ‘Dat zie je bijvoorbeeld bij een initiatief van de Duitse Bondsregering. Zij wil slimme contracten verplichten voor compensatie van vertraagde vluchten. In de praktijk betekent dat: is je vlucht meer dan drie uur vertraagd, dan wordt er meteen 350 euro overgemaakt. Metéén, zonder gedoe.’
Menselijkheid
De discussie over de juridische geldigheid van slimme contracten is in volle gang, en regelgeving is nog in de maak. Een slim contract dat wanbetalers pardoes hun huis uitzet – kan dat zomaar, in de toekomst? ‘Dat is maar de vraag,’ zegt Janssen. ‘Als je een huurder eruit wil zetten, moet je eigenlijk naar de rechter. Wat als het buiten vriest en iemand is plots dakloos?’ Ook minder ingrijpende slimme contracten kunnen in de praktijk verkeerd uitpakken. ‘Wat als je midden in Death Valley bent en opeens doet je auto het niet meer?’
‘Soms moet je uitzonderingen maken. Dat is essentieel voor een rechtvaardig oordeel’
Voor Davies is dat een reden om voorzichtig te zijn. ‘Rechtvaardigheid laat zich niet zo snel terugbrengen tot binaire nullen en enen. Er komt altijd een moment waarop je uitzonderingen moet maken. Zelfs als het je lukt om de perfecte code te schrijven, die rekening houdt met alle mogelijke omstandigheden, dan elimineer je toch het stukje menselijkheid dat uitzonderingen kan maken. En dat is essentieel voor een rechtvaardig oordeel.’
Onomkeerbaar
Janssen erkent dat slimme contracten weinig oog hebben voor het menselijke perspectief, maar verwijst ze niet meteen naar de prullenbak. ‘Wat ik ook zeg, de digitalisering van het recht is onomkeerbaar. Dat kan niet anders. Of ik slimme contracten een goed idee vind? Ik ben geen felle voorstander, maar ook geen felle tegenstander. Het ligt ergens in het midden. Voor bepaalde onderdelen van het contractenrecht hebben slimme contracten de toekomst. Dingen die makkelijk codeerbaar zijn, zoals die compensatie voor vertraagde vluchten. Voor andere dingen ligt het ingewikkelder. Overmacht bijvoorbeeld. Dat kun je niet coderen.’
Davies denkt ook dat het recht zich niet met hand en tand kan verzetten tegen digitalisering, maar heeft toch haar twijfels. Van haar hand verscheen eerder dit jaar De kwetsbare rechter, een pleidooi om onzekerheid in het recht te omarmen. ‘We zien rechters vaak als een soort mythische halfgoden die uiteindelijk het juiste vonnis zullen vellen. Smart contracts vergroten dat idee alleen maar, dat er één juist antwoord bestaat. Ik ben daar een beetje huiverig voor. Je kunt niet altijd een perfect rechtvaardig antwoord vinden. Zo werkt de wereld niet.’
De lezing en het gesprek bij Radboud Reflects vinden vanavond plaats in het Collegezalencomplex van 20.00 uur tot 21.30 uur. Meer informatie vind je hier.
Dit is een nieuwsartikel gepubliceerd op voxweb.nl (17 mei 2022). Lees het volledige artikel hier.